Có một điều đáng suy ngẫm khi mùa Halloween lại gần: game kinh dị — thể loại từng khiến chúng ta nín thở, buông tay khỏi cần điều khiển và bỏ giỏ hàng — ngày càng hiếm khi khiến người chơi thật sự “sợ”. Từ những hành lang tối mịt, tiếng radio thì thầm tới sự trỗi lên của đàn violon mỗi khi sinh vật xuất hiện, mọi dấu hiệu dường như đã bị giải mã. Khi nói về “game kinh dị” ngay từ đầu, ta phải thừa nhận: vấn đề không nằm hoàn toàn ở chất lượng làm game; mà nằm ở việc chính chúng ta đã quá hiểu ngôn ngữ của nó.
Sự bão hòa của ngôn ngữ kinh dị
Thể loại kinh dị sinh tồn từng dựa vào khám phá và sự bất ngờ — sự sợ hãi bắt nguồn từ việc không biết điều gì chờ đợi sau cánh cửa. Giờ đây, khi kiểu cảnh nền tối, ánh nhấp nháy, tiếng ống thông hơi rít và nhạc nền đạt cao trào đã trở thành quy chuẩn, người chơi dễ dàng dự đoán nhịp điệu sợ hãi trước khi nó xảy ra. Kết quả: trải nghiệm trở nên giống như một bản tổng hợp của các khoảnh khắc từng gây ám ảnh.
Nhiều tựa game gần đây, dù được đầu tư chỉn chu, vẫn cho cảm giác “bảo tàng kinh dị” hơn là thứ thứ gì đó cách mạng. Ví dụ, có những bản phát hành thuộc hàng tốt nhất của năm — Cronos: The New Dawn là trường hợp điển hình — mà khi chơi lại khiến ta nhớ tới những cú đánh giá công bằng: tuyệt đẹp, chắt lọc nhưng thiếu tính ám ảnh bền vững. Có thể hình dung nếu những tựa như vậy xuất hiện vào thập niên 2000, chúng sẽ tạo ra các phong trào fandom, video reaction và trở thành biểu tượng. Trong bối cảnh hiện tại, chúng vẫn là “rất tốt” — nhưng không còn làm rung chuyển cảm xúc.
Một số tựa cũ như Alien: Isolation vẫn giữ được khả năng dồn nén căng thẳng theo cách khiến ta bị cuốn vào không gian cô lập và hoảng loạn sinh tồn; đó là minh chứng rằng yếu tố nền tảng của kinh dị vẫn có giá trị — chỉ là chúng ta đã miễn nhiễm phần lớn các mẹo.
Bố cục tăm tối của Alien: Isolation, không gian cô lập và căng thẳng trong game kinh dị sinh tồn
Jump scare: từ cú hất đến sự minh bạch
Jump scare từng là công cụ hữu hiệu bởi tính bất ngờ thuần tuý; nhưng khi mọi người đã biết “ngôn ngữ” của nó, cú hất trở nên quá dễ dò. Có những khoảnh khắc trong game hiện đại — như trải nghiệm FMV jump scare khiến tim thót trong Alan Wake 2 — làm ta la lên một tiếng duy nhất; đó là nỗi sợ ngắn, gọn, thậm chí có phần rẻ tiền nhưng vẫn tác động tức thời. Vấn đề nằm ở chỗ: jump scare đang dần trở thành biện pháp cuối cùng để lấy một phản ứng mạnh; khi công thức bị lặp lại, phản xạ sợ hãi biến thành thói quen.
Hãy nhớ về ngày xưa: khi chơi Dead Space lần đầu, các ống thông hơi bất ngờ bật mở hay thang máy kẹt là điều chưa từng có tiền lệ. Ngày nay, những chiêu bài ấy đã được sao chép đến mức có thể nhận diện được: im lặng quá lâu, nhịp nhạc dịu lại, camera chuyển góc — ta đã có checklist trong đầu. Khi nỗi sợ bị dự đoán, tính bất ngờ và quyền lực của cảnh không còn.
Khi tương tác phá vỡ ảo ảnh
Một điểm quan trọng mà game có hơn phim ảnh là tương tác: ta không chỉ xem mà còn làm, lựa chọn, chết đi sống lại. Nhưng chính khả năng “điểm lưu” và tải lại nhiều lần khiến ảo giác bị kìm hãm. Mỗi lần reload là một lần ta mổ xẻ cơ chế, học thuộc lịch trình quái vật, và từ từ lấy lại thế chủ động. Sự mất tinh thần bị thay bằng tư duy phân tích: từ cảm giác “bị mất quyền” (powerlessness) sang cảm giác “đã nắm bắt kịch bản”.
Cộng thêm việc nhiều người chơi đã trải qua hàng chục, hàng trăm giờ trong thể loại này kể từ tuổi thiếu niên, sự lạ lẫm đã mất dần — và khi cảm giác lạ lẫm không còn, nỗi sợ khó lòng tồn tại.
Lối thoát duy nhất hiện nay: thực tế ảo (VR)
Bài toán đặt ra là: nếu chúng ta đã thuộc hết bản đồ kinh dị, làm sao nhà phát triển có thể khiến chúng ta run rẩy nữa? Một câu trả lời rõ rệt xuất hiện trong những năm gần đây: VR. Khi chuyển trải nghiệm từ màn hình phẳng sang khoang headset, mọi nguyên liệu kinh dị được phóng đại: khoảng cách, chuyển động đầu, âm thanh vòm, và cảm giác bị bao quanh. Resident Evil 7: Biohazard là ví dụ đã cứu chuỗi series nhờ cách chơi giàu tương tác; còn khi đưa vào VR (như Resident Evil 4 VR), mức độ ám ảnh ấy tăng lên gấp bội.
VR đem lại “tính mới” vốn đang thiếu: nó không chỉ thay đổi cách ta nhìn thấy con quái, mà thay đổi cách ta chạm, né tránh và chịu đựng cơn hoảng loạn. Ngay cả các mod VR cho game màn hình phẳng cũng cho thấy tiềm năng to lớn, khi người dùng tự tay tạo ra trải nghiệm khiến chính họ không thể đoán trước được phản ứng của cơ thể.
Resident Evil 4 VR – sự đắm chìm tương tác mang lại nỗi sợ mới cho game kinh dị
Tuy nhiên, VR vẫn có rào cản: tỉ lệ người dùng còn khiêm tốn và việc tích hợp VR vào dự án AAA không phải lúc nào cũng đơn giản. Dẫu vậy, nhiều người tin rằng VR (hoặc ít nhất là hỗ trợ VR) là con đường khả dĩ nhất để phục hồi cảm giác “lần đầu bị ám ảnh”.
Kết luận: trở về cái mới hoặc tìm cảm giác mới trong VR
Tóm lại, game kinh dị giờ đây hiếm khi khiến chúng ta thực sự khiếp sợ không phải vì thiếu tay nghề, mà vì chính cộng đồng đã giải mã thể loại. Khi mọi chiêu thức trở thành câu chữ trong một cuốn sách viết sẵn, nỗi bất ngờ và quyền lực của kinh dị bị bào mòn. Trong ngắn hạn, jump scare vẫn còn tác dụng; trong dài hạn, chỉ có đổi mới thật sự — hoặc thay đổi nền tảng trải nghiệm như VR — mới có thể đem lại cảm giác sợ nguyên sơ.
Lời khuyên cho game thủ trong mùa Halloween này: nếu muốn tìm lại cảm giác run rẩy, hãy thử trải nghiệm những bản VR hoặc tìm những sản phẩm thật sự đi ngược lại khuôn mẫu. Còn với nhà làm game, thử nghĩ về cách phá vỡ ngôn ngữ đã quá quen thuộc — hoặc dùng VR để mang lại cái “mới” mà màn hình phẳng không còn có thể làm nữa.
Hãy chia sẻ trải nghiệm kinh dị khiến bạn còn nhớ nhất — và nếu đã thử VR, cho cộng đồng biết tựa nào khiến bạn run rẩy thật sự.
